پنل های خورشیدی یکی از منابع تأمین انرژی پاک و تجدیدپذیر هستند که عملکرد و بهره‌وری آنها تحت تأثیر شرایط محیطی مختلف از جمله شدت تابش خورشید قرار دارد. آزمایش عملکرد پنل‌ها معمولاً در شرایط استاندارد تابش (STC) با شدت 1000 وات بر متر مربع انجام می‌شود، اما در واقعیت، در بسیاری از نقاط جهان، سیستم‌های فتوولتائیک در شرایط تابش ضعیف‌تر کار می‌کنند که می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر توان خروجی آنها داشته باشد.
تست توان پنل های خورشیدی در شرایط تابش کم برای درک بهتر کارایی واقعی، پیش‌بینی عملکرد در محیط‌های مختلف و بهبود طراحی سیستم‌های انرژی خورشیدی ضروری است. در این مقاله به تشریح مفاهیم، اهمیت و روش تست حداکثر توان پنل های خورشیدی در شرایط تابش ضعیف نور خورشید میپردازیم.
اهمیت تست توان پنل خورشیدی در شرایط تابش ضعیف
توان حداکثر در تابش ضعیف به معنای بیشینه توان خروجی یک پنل خورشیدی در حضور تابش نور خورشید با شدت کم (معمولاً کمتر از 200 وات بر متر مربع) است، که برخلاف شرایط استاندارد آزمایش (STC) که با تابش 1000 وات بر متر مربع تعریف می‌شود، کارایی پنل در شرایط محیطی واقعی و بسته به مکان جغرافیایی و زمان‌های کم نور مورد بررسی قرار می‌گیرد. تعیین توان ماکزیمم در تابش ضعیف به عنوان یکی از تست های ارزیابی کیفیت پنل خورشیدی، اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا بسیاری از سیستم‌های خورشیدی در طول روز یا در شرایط آب و هوایی مختلف با تابش کمتر کار می‌کنند و عملکرد دقیق آنها در این شرایط، تعیین‌کننده کل انرژی تولید شده است.
اهمیت تست توان در شرایط تابش کم برای کاربردهای واقعی به این دلیل است که عملکرد پنل ها تحت تابش ضعیف تأثیر زیادی بر بهره‌وری کلی سیستم های خورشیدی دارد. آزمایش‌های اختصاصی در این شرایط کمک می‌کند تا میزان افت توان و تغییرات کارایی پنل‌ها در محیط‌های کم نور، مانند ساعات صبح زود، عصر، یا مناطق با تابش کمتر مشخص شود. این داده‌ها برای طراحی سیستم‌های بهینه، ارزیابی اقتصادی و تضمین عملکرد واقعی در شرایط میدانی ضروری‌اند.
اصول فیزیکی و تاثیر تابش ضعیف بر عملکرد پنل خورشیدی
برای درک رفتار پنل خورشیدی تحت تاثیر تابش نور خورشید ضروری است با نکات زیر آشنا باشیم:
- جریان نوری که فوتون‌های نور خورشید تولید می‌کنند، با شدت تابش تقریباً رابطه خطی دارد؛ هرچه تابش کمتر شود، تعداد حامل‌های نوری و در نتیجه جریان قابل استحصال از سلول خورشیدی کاهش می‌یابد.
- در سطوح تابش پایین، بخش‌های غیرایده‌آل مانند مقاومت سری و موازی، جریان نشتی و نواحی تیره‌تر سلول، سهم نسبی بیشتری از تلفات را تشکیل می‌دهند و همین موضوع باعث شکل‌گیری اصطلاح «تلفات تابش کم» در ماژول‌ها می‌شود.
- ولتاژ مدار باز پنل خورشیدی، تابع لگاریتمی جریان نوری است و در شدت تابش پایین به‌طور نسبی کمتر افت می‌کند، به همین دلیل در نور کم هنوز بخش بزرگی از ولتاژ نامی سلول حفظ می‌شود هرچند جریان و توان به‌شدت کاهش یافته‌اند.
ترکیب این رفتار جریان و ولتاژ باعث می‌شود که با کاهش شدت تابش، توان و راندمان پنل خورشیدی سریع‌تر از خود شدت تابش افت کنند، به‌ویژه در فناوری‌هایی که مقاومت موازی پایین‌تری دارند. در ادامه به تحلیل دقیقتر تاثیر سطح تابش نور بر فاکتورهای عملکردی پنل خورشیدی میپردازیم.
تجهیزات و روش تست حداکثر توان در تابش ضعیف
در تست توان ماکزیمم پنل در تابش ضعیف، از شبیه سازهای خورشیدی قابل‌تنظیم، سنسورهای دقیق تابش و دما و یک پروتکل کنترلی استفاده می‌شود تا شرایطی مثل تابش W/m² 200 و دمای °C 25 به‌صورت پایدار بازتولید شود. هدف این است که رفتار واقعی پنل خورشیدی در نور کم، با اندازه‌گیری کامل منحنی IV و استخراج MPP، به‌طور تکرارپذیر و قابل‌مقایسه ثبت شود.
-
تجهیزات تست توان پنل خورشیدی در تابش کم
در آزمایشگاه، از شبیه‌ساز خورشیدی کلاس A (sun simulator) یا معادل آن استفاده می‌شود که بتواند طیف، یکنواختی تابش و پایداری زمانی را در سطوح پایین مانند W/m² 200 حفظ کند. این شبیه‌ساز همراه با منبع تغذیه/بار الکترونیکی و ترکر IV به کار می‌رود تا مجموعه‌ای از نقاط ولتاژ–جریان پنل ثبت و از روی آن، نقطه توان ماکزیمم در شرایط تابش ضعیف محاسبه شود.
برای شبیه‌سازی تابش کم، منبع نور یا با کاهش توان لامپ‌ها و یا با استفاده از فیلترهای نوری تنظیم می‌شود تا چگالی توان تابشی روی سطح پنل به مقدار هدف برسد، در حالی که توزیع تابش روی سطح ماژول تا حد امکان یکنواخت نگه داشته می‌شود. در کنار آن، سیستم دیتالاگر، سوئیچینگ و کنترل، امکان اجرای خودکار سیکل‌های تست و ثبت هم‌زمان ولتاژ، جریان، تابش و دما را فراهم می‌کند.
-
سنسورهای دقیق تابش و دما
برای اطمینان از اینکه تابش واقعیِ برخورد کرده به پنل همان مقدار تنظیم‌شده است، معمولاً از پیرانومتر ترموپایلی (Pyranometer) کلاس بالا یا سلول مرجع کالیبره‌شده در همان صفحه پنل استفاده می‌شود. این سنسور، تابش لحظه‌ای را بر حسب W/m² اندازه‌گیری می‌کند و داده آن برای نرمال‌سازی توان و کنترل حلقه بسته روی خروجی شبیه‌ساز نور به کار می‌رود.
در کنار سنسور تابش، چند سنسور دما (ترمیستور، RTD یا ترموکوپل) روی پشت ماژول و در محیط نصب می‌شود تا دمای سلول و دمای محیط در طول تست ثبت و در صورت نیاز اصلاح دمایی اعمال شود. در برخی تجهیزات پایش حرفه‌ای، سنسور تابش، دمای ماژول و حتی سرعت باد در یک ماژول مرجع یکپارچه شده‌اند تا بتوان شرایط مرکزی تست را دقیقتر کنترل کرد.
-
شرایط آزمایش پنل با شدت تابش پایین
شرایط استاندارد برای اجرای تست توان پنل خورشیدی در تابش ضعیف، میزان تابش نور برابر با W/m² 200، دمای محیط 25 درجه سانتی گراد و طیف نور 1.5 AM تعریف شده است.
سپس در این شرایط پایدار، منحنی کامل IV پنل خورشیدی برداشت شده و از روی آن پارامترهایی مانند Voc، Isc، Vmpp،Impp و Pmax، به‌علاوه راندمان نرمال‌شده در تابش کم، استخراج و با داده‌های تابش نامی مقایسه می‌گردد. این روش به طراحان و تولیدکنندگان اجازه می‌دهد حساسیت ماژول به نور کم را کمی‌سازی کرده و آن را در دیتاشیت یا تست‌های مقایسه‌ای بین فناوری‌های مختلف استفاده کنند.
کاربرد نتایج تست توان پنل خورشیدی در تابش کم
نتایج تست توان پنل خورشیدی در تابش کم، ابزاری کلیدی برای نزدیک‌کردن طراحی و انتخاب ماژول به شرایط واقعی کار در سایت است. این داده‌ها نشان می‌دهد هر پنل در سطوح مختلف تابش، به‌ویژه زیر ۲۰–۳۰٪ تابش نامی، چه میزان توان و راندمان تحویل می‌دهد و چقدر برای اقلیم‌های ابری، سایه‌دار یا با زاویه تابش نامساعد مناسب است.
در سطح طراحی نیروگاه خورشیدی، این نتایج برای انتخاب نوع ماژول، تنظیم ضرایب اطمینان در محاسبات انرژی سالانه و اصلاح مدل‌های شبیه‌سازی (مانند مدل‌های منحنی IV و مدل‌های انرژی‌سنجی) استفاده می‌شود تا پیش‌بینی تولید در شرایط نور کم واقعی‌تر شود. در سطح بهره‌برداری و کنترل، رفتار پنل در نور کم مستقیماً در تنظیم و بهینه‌سازی الگوریتم‌های MPPT و استراتژی‌های عملکرد اینورتر به کار می‌رود تا در ساعات صبح، عصر و هوای ابری، اتلاف توان به حداقل برسد.
برای تولیدکنندگان، نتایج تست تابش کم به‌عنوان شاخص رقابتی در دیتاشیت و آزمون‌های مقایسه‌ای استفاده می‌شود تا نشان دهند محصول در نور کم چه مزیتی نسبت به رقبا دارد و آیا تلفات «low irradiance» در محدوده قابل‌قبول است. در پروژه‌های بزرگ، کارفرما و مشاور می‌توانند با تکیه بر همین داده‌ها، ریسک سرمایه‌گذاری را بهتر ارزیابی کنند.