ناترازی برق، خاموشی‌ها و جریمه‌ها از جمله عواملی هستند که صنایع را در سالهای اخیر به سمت استقلال انرژی و احداث نیروگاههای تجدیدپذیر، به ویژه نیروگاه خورشیدی، برای تأمین برق خود سوق داده‌اند. با این حال، از آنجایی که هنوز در مراحل ابتدایی این مسیر قرار داریم، سؤالات زیادی ممکن است در این زمینه مطرح شود. یکی از سؤالات رایج این است که آیا قوانین و مقرراتی ویژه نصب پنلهای خورشیدی صنعتی به منظور تأمین برق وجود دارد یا خیر.
به طور کلی، فرآیند طراحی و اجرای فنی نیروگاههای خورشیدی برای مقیاس‌ها و کاربردهای مختلف دارای استانداردها و قوانین مشترکی است. با این حال، از آنجا که هدف اصلی احداث نیروگاه خورشیدی برای واحدهای صنعتی، تأمین برق و جلوگیری از خاموشی و تعطیلی تولید است، آگاهی از قوانین و مقررات ضروری قبل از نصب پنلهای خورشیدی صنعتی، یکی از گام‌های حیاتی برای موفقیت پروژه به شمار می‌آید.
این مقررات شامل قوانین الزامآور صنایع به احداث نیروگاه تجدیدپذیر، الزامات فنی، مجوزهای قانونی و شرایط قانونی تهاتر برق با شبکه میشود که آگاهی از آنها از مشکلات حقوقی و مالی جلوگیری می‌کند. تطابق با استانداردهای ایمنی و بهره‌مندی از حمایت‌های دولتی نیز می‌تواند در کاهش هزینه‌ها و افزایش بازدهی پروژه مؤثر باشد. برنامه‌ریزی دقیق و آشنایی با این قوانین، راه را برای بهره‌وری بیشتر و توسعه پایدار هموار می‌کند. در این مقاله قصد داریم به بررسی این قوانین و مجوزهای پنل خورشیدی صنعتی بپردازیم.
اهمیت آشنایی با الزامات قانونی در نصب پنل خورشیدی صنعتی
نصب پنلهای خورشیدی یکی از بهترین روش‌ها برای بهره‌برداری از این منبع انرژی پایدار به ویژه برای صنایع بزرگ و کوچک است. با این حال، آشنایی با الزامات قانونی پیش از شروع هرگونه پروژه نصب پنل خورشیدی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ادامه به دلایل اهمیت آگاهی از قوانین و مقررات مرتبط با این حوزه میپردازیم.
-جلوگیری از مشکلات حقوقی
هر پروژه‌ای که بدون رعایت الزامات قانونی آغاز شود، ممکن است در طول مسیر با موانع جدی مواجه شود. عدم دریافت مجوزهای لازم برای نصب پنل خورشیدی می‌تواند منجر به توقف پروژه یا حتی جریمه‌های سنگین از سوی نهادهای مسئول شود. برای مثال، در ایران لازم است پیش از نصب، مجوزهایی از سازمان‌هایی مانند ساتبا (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق)، شرکتهای زیرمجموعه توانیر، و سازمان محیط‌زیست دریافت شود. آگاهی از این موارد می‌تواند از بروز هرگونه مشکل حقوقی جلوگیری کند.
-تضمین ایمنی پروژه
یکی از مهم‌ترین قوانین و مجوزهای پنل خورشیدی صنعتی، رعایت استانداردهای ایمنی است. این استانداردها شامل استفاده از تجهیزات باکیفیت و تأییدشده، نصب صحیح سیستم‌ها، و رعایت نکات ایمنی در برابر حوادث احتمالی مانند آتش‌سوزی یا برق‌گرفتگی است. عدم رعایت این موارد می‌تواند خطراتی جدی برای افراد و زیرساخت‌های مربوطه ایجاد کند. آگاهی از قوانین و الزامات ایمنی، تضمین‌کننده اجرای پروژه‌ای بدون خطر و ایمن خواهد بود.
- تسهیل فرآیند اتصال به شبکه برق
در بسیاری از پروژه‌های خورشیدی، تولید برق به منظور اتصال به شبکه برق عمومی انجام میشود. این فرآیند شامل رعایت قوانین فنی و استانداردهای مربوط به اتصال به شبکه، نصب تجهیزات پایش تولید برق، و انعقاد قراردادهای رسمی با شرکتهای توزیع برق است. آگاهی از این الزامات، باعث تسهیل فرآیند اتصال و جلوگیری از تأخیرهای غیرضروری میشود.
قوانین مربوط به تامین انرژی صنایع با استفاده از پنلهای خورشیدی صنعتی
جریمه قبض برق صنایع براساس ماده 16
همانطور که گفتیم، در سالهای اخیر، کمبود برق و گاز در ایران منجر به قطعی‌های مکرر این منابع برای صنایع، به‌ویژه در بخش‌های فولاد و سیمان شده است. این قطعی‌ها خسارات مالی زیادی به صنایع وارد می‌کند. علاوه بر خسارات هنگفتن ناشی از عدمالنفع تولید برای صنایع، ماده 16 قانونی وجود دارد که صنایع با مصرف بالای یک مگاوات را ملزم می‌کند تا از ابتدای سال 1402، 1% از برق خود را از طریق نیروگاههای تجدیدپذیر تأمین کنند و این میزان را در سال پنجم به 5% برسانند. در صورت عدم رعایت این قانون، وزارت نیرو موظف به اعمال تعرفه‌های بالاتر در قبوض واحدهای صنعتی خواهد بود.
نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که صنایع مشمول این قانون می‌توانند به جای احداث نیروگاههای تجدیدپذیر، برق مورد نیاز خود را از تابلو برق سبز خریداری کنند تا به الزامات قانونی این ماده عمل کرده و از جریمه قبوض برق معاف شوند.
این قانون در واقع به عنوان ابزاری عمل می‌کند که صنایع را به سمت تأمین انرژی خود از منابع پاک و تجدیدپذیر سوق میدهد. اما نکته حائز اهمیت این است که در صورت اجرای این الزام توسط صنایع، تنها جریمه‌ای که بر روی قبوض برق آنها اعمال میشود، حذف خواهد شد و با توجه به کمبود برق در کشور خاموشی‌ها و قطعی‌ها پابرجا هستند. به این ترتیب، خسارت ناشی از توقف تولید همچنان گریبان‌گیر صنایع خواهد بود. در ادامه، به راهکارهایی که دولت برای حل این مشکل در نظر گرفته است، خواهیم میپردازیم.
طرح تهاتر صنایع با شبکه برای دریافت برق هموار
برای مقابله با چالشی که در بخش قبل به آن اشاره کردیم، وزارت نیرو طرح تهاتر برق با شبکه را ویژه صنایع خودتامین ارائه کرده است. بر اساس این طرح، وزارت نیرو صنایعی که اقدام به احداث نیروگاه تجدیدپذیر در هر نقطه از کشور نمایند، به میزان برق تولیدی نیروگاه، (در بازه زمانی 8 تا 24 ساعت) بنا به درخواست صنعت، برق هموار در نقطه مصرف مورد نظر خود دریافت خواهند کرد که این برق مشمول قطع و محدودیت شبکه نخواهد شد.
مزایای این طرح برای صنایع عبارتند از:
1. احداث نیروگاه در هر نقطه از کشور حتی در محلی غیر از محل استقرار واحد صنعتی
2. دریافت برق پایدار و بدون قطعی در محل مصرف
3. تأمین برق در زمان‌های اوج بار شبکه
4. عدم پرداخت هزینه برای انتقال برق تولید شده
5. پوشش الزامات ماده 16 قانون جهش تولید دانش بنیان
فروش برق مازاد تولیدشده توسط صنایع به شبکه
در مواقعی که نیروگاههای تجدیدپذیر راه‌اندازی شده توسط صنایع، برق بیشتری از نیاز آن صنعت تولید کنند، این صنایع قادر خواهند بود برق اضافی را به وزارت نیرو و یا در تابلوی برق سبز انرژی بفروشند و درآمدزایی جانبی داشته باشند.
مجوزهای لازم برای نصب پنلهای خورشیدی صنعتی
تحلیل خسارات ناشی از خاموشی و جریمه‌های قانونی نشان میدهد که سرمایه‌گذاری در نیروگاههای خورشیدی برای صنایع به‌صرفه‌تر و کارآمدتر است. در مجموع، فرآیند نصب پنل خورشیدی صنعتی همانند دیگر انواع نیروگاههای خورشیدی، مستلزم رعایت قوانین و مقررات مشخصی است و بدون اخذ مجوزهای لازم نمی‌توان پروژه را آغاز کرد. در ادامه به بررسی مهم‌ترین قوانین و مجوزهای پنل خورشیدی صنعتی که در ایران نیاز است، میپردازیم.
1. مجوز از سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا)
یکی از مهم‌ترین مراحلی که باید طی شود، اخذ مجوز از سازمان ساتبا است. این سازمان مسئولیت نظارت بر پروژه‌های انرژی های تجدیدپذیر را بر عهده دارد و مجوزهای زیر را صادر می‌کند:
-مجوز احداث: تأییدیه اولیه برای شروع پروژه که به آن پروانه احداث نیز گفته میشود.
-مجوز بهره‌برداری: پس از احداث ظرفیت کامل اعلام شده در پروانه و برای اتصال سیستم به شبکه برق این مجوز از سوی ساتبا صادر میگردد.
فرآیند اخذ این مجوزها شامل ثبت درخواست در سامانه درگاه ملی مجوزها، ارائه طرح‌های فنی و اقتصادی، مختصات زمین مورد نظر و مدارک مربوط به مالکیت و یا اجاره در صورت وجود، مدارک اثبات هویت ( اساسنامه ، روزنامه رسمی و ...) و ارزیابی پروژه توسط کارشناسان است.
پس از ارسال درخواست پروانه احداث در سامانه، ساتبا به همراه پروانه احداث، سه معرفی‌نامه به صاحب نیروگاه ارائه خواهد کرد تا فرآیند اخذ مجوزهای لازم ادامه یابد. از این میان، دو معرفی‌نامه به سازمان محیط زیست و شرکتهای زیرمجموعه توانیر اختصاص دارد که برای دریافت دو مجوز مورد نیاز، که در بخش بعدی توضیح داده خواهد شد، ضروری است. معرفی‌نامه سوم نیز به امور اراضی تعلق دارد و به منظور تأیید مالکیت زمین یا برای پروژه‌هایی که به منظور احداث نیروگاه، زمین مناسبی در اختیار ندارند و درخواست اجاره زمین از منابع ملی دارند، صادر میشود.
نکته مهم در اخذ پروانه احداث نیروگاه خورشیدی صنعتی:
صنایع باید توجه داشته باشند که هنگام ثبت درخواست پروانه احداث نیروگاه خورشیدی در درگاه ملی مجوزها، با سه گزینه روبرو خواهند شد:
- خرید تضمینی برق: این گزینه برای اهداف صنایع از احداث نیروگاه تجدیدپذیر مناسب نیست و ماده 16 و تهاتر انرژی را پوشش نمی‌دهد.
- تهاتر انرژی با صنایع: صنایعی که با هدف دریافت برق هموار از شبکه و به اندازه نیاز خود به انرژی و یا به میزان ظرفیت مشمولیت ماده 16 خود قصد دارند نیروگاه خورشیدی احداث کنند و تولید مازاد برق آنها به میزان قابل توجهی نخواهد بود، این گزینه را باید انتخاب نمایند.
- تابلو سبز بورس انرژی: صنایعی که بیشتر از ظرفیت مشمولیت ماده 16، نیروگاه تجدیدپذیر احداث نمایند جهت امکان فروش برق مازاد خود باید این گزینه را انتخاب نمایند که می توانند بخشی از آن را برای رفع میزان موظفی ماده 16 خود اختصاص دهند.
2. مجوز محیط زیست
برای اطمینان از عدم آسیب به محیط‌زیست، اخذ مجوز از سازمان محیط‌زیست ضروری است. این مجوز پس از ارزیابی تأثیرات زیست‌محیطی پروژه توسط کارشناسان شهرستان مربوطه صادر میشود. این ارزیابی شامل بررسی تأثیر پنل‌ها بر خاک، پوشش گیاهی، منابع آبی و حیات‌وحش است. برای نیروگاه های خورشیدی با ظرفیت کمتر از 100 مگاوات، در صورت عدم وجود اراضی در محدوده های خاص زیست محیطی، اخذ این مجوز فرآیندی ساده دارد.
3. مجوز اتصال به شبکه برق
مجوز اتصال به شبکه برق، ویژه نیروگاههای خورشیدی On-Grid است که به شبکه سراسری برق متصل می‌شوند. بنابراین، صنایعی که قصد دارند برای تأمین نیاز انرژی خود، نیروگاه خورشیدی Off-Grid یا منفصل از شبکه احداث کنند، نیازی به این مجوز نخواهند داشت. اما صنایعی که به منظور اجرای ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان یا تهاتر انرژی و دریافت برق هموار، تصمیم به نصب پنلهای خورشیدی صنعتی دارند، باید این مجوز را نیز دریافت کنند.
میتوان گفت یکی از مراحل کلیدی در اجرای پروژه‌های خورشیدی صنعتی، اتصال سیستم به شبکه برق سراسری است. این فرآیند به دلیل تأثیر مستقیم بر تعادل شبکه، پایداری تأمین انرژی، و مدیریت تولید برق، نیازمند رعایت قوانین و مقررات مشخصی است.
بنابراین، اتصال پنلهای خورشیدی به شبکه برق نیازمند اخذ مجوز از شرکت های توزیع برق (ویژه نیروگاههای کمتر از 7 مگاوات)، شرکتهای برق منطقه‌ای (ویژه نیروگاههای با ظرفیت بین 7 تا 25 مگاوات) یا شرکت توانیر (ویژه نیروگاههای با ظرفیت بالاتر از 25 مگاوات) است.
4. مجوز از شهرداری‌ها و نهادهای محلی
در صورتی که پروژه خورشیدی روی زمین‌های خاصی اجرا شود، ممکن است به مجوز از شهرداری یا نهادهای محلی نیاز باشد. این مجوزها معمولاً برای تأیید مالکیت زمین و انطباق پروژه با طرح‌های شهری الزامی هستند.
استانداردهای فنی برای طراحی و نصب سیستم‌های خورشیدی
طراحی و نصب سیستم‌های خورشیدی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا رعایت استانداردهای فنی در این فرآیند می‌تواند تأثیر مستقیمی بر عملکرد، ایمنی و طول عمر سیستم داشته باشد.
-استانداردهای بین‌المللی (IEC)
یکی از مهم‌ترین استانداردهای فنی در زمینه انرژی خورشیدی، استانداردهای IEC (کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک) است. این استانداردها شامل موارد زیر می‌شوند:
IEC 61215 : برای ارزیابی عملکرد و کیفیت پنلهای خورشیدی تحت شرایط مختلف محیطی.
IEC 61730 : برای بررسی ایمنی الکتریکی و مکانیکی پنل‌ها.
IEC 62109 : برای تضمین ایمنی اینورترها و تجهیزات جانبی.
رعایت این استانداردها باعث میشود سیستم خورشیدی با کیفیت و ایمن‌تر عمل کند.
-استانداردهای ملی برق ایران
در ایران، رعایت آیین‌نامه‌های ملی برق برای طراحی و نصب سیستم‌های خورشیدی الزامی است. این آیین‌نامه‌ها به‌طور خاص به نحوه اتصال سیستم خورشیدی به شبکه برق، استفاده از کابل‌ها و تجهیزات استاندارد، و روش‌های نصب اشاره می‌کنند. به عبارتی، برای تضمین عملکرد ایمن و پایدار شبکه، سیستم خورشیدی باید با استانداردهای فنی مشخصی هماهنگ باشد.