سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی، امروزه به عنوان یکی از استراتژی‌های کلیدی برای دستیابی به توسعه پایدار و کاهش وابستگی به منابع فسیلی کشورها شناخته می‌شود. با افزایش آگاهی عمومی درباره تغییرات اقلیمی و تأثیرات منفی سوخت‌های فسیلی بر محیط زیست، بسیاری از جوامع به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی، روی آورده‌اند. این تغییر رویکرد در بسیاری از کشورها دلیل الزام آور دیگری به نام "ناترازی و کمبود انرژی" نیز دارد.
در این راستا، از ابتدای توجه دولت‌ها و متولیان امر در ایران به موضوع انرژی های پاک، مدل‌ها و پیشران‌های متنوع توسعه برق تجدیدپذیر و پاک طراحی شده و به اجرا در آمده است. در میان این مدل‌ها، اشکال مختلف سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران، شامل تأسیس مزارع خورشیدی بزرگ، نصب سیستم‌های خورشیدی در ساختمان‌های مسکونی و تجاری، و حتی تامین برق استخراج رمز ارز، به سرعت در حال گسترش است. این روش‌ها نه تنها به تأمین انرژی پاک و پایدار کمک می‌کنند، بلکه به ایجاد شغل‌های جدید و تقویت اقتصاد محلی نیز می‌انجامند.
علاوه بر این، قوانین الزام‌آوری که بخش های مختلف جامعه از جمله صنایع، کشاورزان و ادارات دولتی را به تامین انرژی خود از منابع تجدیدپذیر و پاک ملزم می‌کنند، نیز به وجود آمده‌اند. در این مقاله، به توضیح و بررسی انواع مدل‌های پیشران و روش های سرمایه گذاری در صنعت خورشیدی ایران می‌پردازیم. اگر شما هم به دنبال راهکار پایدار درآمدزایی و یا رفع چالش های انرژی خود هستید، در این مقاله با ما همراه باشید.
1. ماده 61 قانون اصلاح الگوی مصرف
براساس این ماده قانونی، وزارت نیرو موظف است تا از گسترش استفاده از منابع تجدیدپذیر انرژی مانند انرژی خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی، آبی کوچک، دریایی و زیست‌توده در کشور حمایت کند. در این راستا یکی از مهمترین اقدامات، عقد قراردادهای بلندمدت خرید تضمینی برق از تولیدکنندگان غیردولتی برق تجدیدپذیر است. مدت این قرارداد 20 ساله بوده و قیمت و شرایط خرید برق تولیدی از این منابع، به پیشنهاد وزارت نیرو و تصویب هیأت وزیران تعیین می‌شود. هدف از این اقدام، تسهیل و تجمیع امور مربوط به منابع تجدیدپذیر انرژی است.
سرمایه گذاران بخش خصوصی می‌توانند براساس این قانون در سه دسته‌بندی مختلف، از احداث نیروگاه خورشیدی و فروش تضمینی برق تولیدی آن به شبکه درآمدزایی کنند. این سه روش شامل احداث نیروگاه خورشیدی خانگی یا انشعابی، احداث نیروگاه در شهرک های انرژی خورشیدی و احداث نیروگاه در زمین شخصی یا شهرک های صنعتی می‌شود. هر یک از این روش‌ها براساس شرایط خرید تضمینی برق تجدیدپذیر قابل اجرا هستند و تنها در برخی موارد تسهیل کننده فرآیند احداث و بهره برداری، با یکدیگر تفاوت دارند.
2. ماده 16 قانون جهش تولید دانش بنیان
براساس این ماده قانونی، به‌منظور ایجاد بازار برای تولید برق پاک و همچنین رشد و توسعه صنایع دانش‌بنیان مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر، صنایع با مصرف برق بالای یک مگاوات از ابتدای سال 1402 ملزم هستند که حداقل 1% از برق مورد نیاز سالانه خود را از طریق احداث نیروگاه های تجدید پذیر تأمین کنند. این میزان باید در پایان سال پنجم اجرای قانون به حداقل 5% افزایش یابد.
طبق آئین‌نامه اجرایی مربوطه، این صنایع می‌توانند برق مورد نیاز خود را یا از طریق ساخت نیروگاه های تجدیدپذیر تأمین کنند یا از تابلوی برق سبز، برق تجدیدپذیر خریداری نمایند. اگر صنایع به این الزامات عمل نکنند، وزارت نیرو موظف است درصد تعیین‌شده از برق مصرفی آنها را با تعرفه برق تجدیدپذیر محاسبه کند.
3. ساز و کار تهاتر انرژی صنایع (خودتامین)
خاموشی‌ها و قطعی برق ناشی از کمبود انرژی، تأثیرات منفی عمیقی بر روی اقتصاد صنایع در سال‌های اخیر داشته است. این مشکلات باعث کاهش تولید، افزایش هزینه‌ها و حتی از دست رفتن فرصت‌های شغلی می‌شود. این وضعیت به ویژه در فصول گرم و سرد که نیاز به انرژی افزایش می‌یابد، به چالش جدی‌تری تبدیل شده و فشار مضاعفی به صنعتگران وارد می‌کند.
به منظور مقابله با این معضلات، وزارت نیرو تصمیم گرفته است تا با همکاری صنایع پرمصرف، از نیروگاه های تجدیدپذیر بهره‌برداری و راهکاری برای تامین برق پایدار و بدون خاموشی ویژه صنایع ارائه نماید. این اقدام می‌تواند به کاهش مشکلات ناشی از قطعی برق کمک کرده و شرایط بهتری را برای فعالیت‌های صنعتی فراهم آورد.
براساس این قانون و مطابق مصوبه شماره 1401/35078/20/100 که در تاریخ 11 تیر 1401 به تصویب رسیده است، صنایعی که در هر نقطه از کشور اقدام به احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر کنند، می‌توانند برق تولیدی این نیروگاه‌ها را در بازه‌های زمانی 8 تا 24 ساعته به‌طور پایدار و بدون قطع و محدودیت، در محل مصرف دریافت کنند. این اقدام به صنایع کمک می‌کند تا در شرایط دشوار، به برق مطمئن و مداوم دسترسی داشته باشند.
4. عرضه برق تجدیدپذیر در تابلوی سبز بورس انرژی
متقاضیان احداث نیروگاه تجدیدپذیر می توانند مطابق با دستورالعمل "عرضه و تبادل برق تجدیدپذیر در بورس انرژی" و ضوابط و مقررات تعیین شده، تمام یا بخشی از برق تولیدی خود را در تابلوی سبز بورس انرژی به صورت فیزیکی عرضه نمایند. ساز و کار تعیین نرخ فروش برق در بورس انرژی بر مبنای عرضه و تقاضا می‌باشد که متقاضیان آن، صنایع مشمول ماده 16 قانون جهش تولید دانش بنیان، مراکز استخراج رمز ارز و دستگاه های اجرایی مجاز به خرید برق مورد نیاز خود از این بازار و بهرهمندی از مزایای آن از جمله معافیت اعمال برنامه های مدیریت مصرف وزارت نیرو می‌باشند.
5. تامین برق مراکز استخراج رمز ارز با نیروگاه‌های تجدیدپذیر
در سال‌های اخیر، با صدور مجوزهای متعدد برای استخراج قانونی رمزارز، تعداد زیادی از مزارع استخراج در کشور فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. اما در روزهایی که تأمین انرژی با محدودیت مواجه است (مانند ماه‌های گرم و سرد سال)، برق مزارع استخراج رمز ارز از شبکه تامین نخواهد شد.
به منظور حل این چالش، وزارت نیرو دستورالعملی را برای تأمین برق مزارع استخراج رمز ارز از طریق نیروگاه های تجدیدپذیر تدوین کرده است. این اقدام، به مزارع این امکان را می‌دهد که برق مورد نیاز خود را در تمام طول سال بدون قطعی تأمین کنند. مطابق این دستورالعمل، اگر مزارع استخراج رمزارز اقدام به راه‌اندازی نیروگاه‌های تجدیدپذیر کنند، می‌توانند بر اساس ضریب تولید این نیروگاه‌ها، به تأمین برق دائمی دست یابند.
برای مثال، اگر یک مزرعه اقدام به احداث یک نیروگاه خورشیدی ۱۰ مگاواتی کند، می‌تواند معادل ۲ مگاوات برق دائمی در همه ساعات شبانه‌روز دریافت کند. این مدل نه تنها به پایداری تأمین برق مزارع کمک می‌کند، بلکه به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به منابع فسیلی نیز منجر خواهد شد.
6. الزام چاه‌های کشاورزی برای تامین برق با احداث نیروگاه تجدیدپذیر
در سال‌های اخیر، طبق تصمیمات و برنامه‌ریزی وزارت نیرو، به منظور مدیریت بحران برق و تأمین نیازهای شبکه برق سراسری کشور در ایام پیک مصرف، برق موتور پمپ‌های چاه‌های آب در ساعات اوج مصرف (از ساعت ۱۱ صبح تا ۴ بعدازظهر) قطع می‌شود. این تغییر در برنامه برق‌رسانی به چاه‌های آب کشاورزی می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر بخش کشاورزی داشته باشد.
در پاسخ به این چالش، وزارت نیرو اقدام مهمی را انجام داده و مصوبه‌ای را تصویب کرده است که بر اساس آن، چاه‌های کشاورزی که دارای نیروگاه های تجدیدپذیر هستند، از خاموشی‌های برق در ساعات اوج بار معاف خواهند بود. این مصوبه به شماره ۱۰۰/۲۰/۱۲۴۱۵/۱۴۰۳ به تصویب رسیده و به چاه‌های کشاورزی اجازه می‌دهد که در زمان اعمال خاموشی‌های برق در سراسر کشور، به فعالیت خود ادامه دهند.
مطابق این مصوبه قانونی، چاه‌های کشاورزی که حداقل ۸۰% از نیاز برقی خود را از نیروگاه های خورشیدی تأمین می‌کنند، از این معافیت بهره‌مند خواهند شد. این اقدام نه تنها به حفظ و تأمین آب برای کشاورزی کمک می‌کند، بلکه به کشاورزان این امکان را می‌دهد که با تکیه بر انرژی های تجدیدپذیر، به یک منبع پایدار و مستقل از انرژی دست یابند.
7. استقلال از شبکه و تامین برق با سیستم خورشیدی آفگرید
سیستم‌های آفگرید (Off-grid) به عنوان یکی از جذاب‌ترین و کارآمدترین مدل های بهره برداری از انرژی خورشیدی، به کاربران این امکان را می‌دهند که به طور کامل از شبکه برق سراسری مستقل شوند. مزیت اصلی سیستم های خورشیدی آفگرید، عدم وابستگی به شبکه برق است. این ویژگی به ویژه در مناطق دورافتاده و غیرقابل دسترس که دسترسی به شبکه برق ممکن نیست، بسیار حائز اهمیت است. با نصب یک سیستم خورشیدی آفگرید، کاربران می‌توانند به صورت مستقل از منابع انرژی تجدیدپذیر، برق مورد نیاز خود را تأمین کنند.
بسیاری از صاحبان باغ‌ها و ویلاهایی که در مناطق دور از شبکه برق قرار دارند، به استفاده از یک نیروگاه کوچک خورشیدی مستقل از شبکه تمایل دارند. این سیستم های خورشیدی به آنها این امکان را می‌دهند که نیازهای انرژی خود را به راحتی تأمین کنند و در عین حال، هزینه‌های انرژی را به طور قابل توجهی کاهش دهند. با این انتخاب هوشمندانه، آنها نه تنها به تأمین انرژی پایدار و تجدیدپذیر دست می‌یابند، بلکه به حفظ محیط زیست نیز کمک می‌کنند.
8. روش‌های نوین امور خیریه با احداث نیروگاه تجدیدپذیر
در دنیای امروز، نیاز به منابع انرژی پایدار و تجدیدپذیر به شدت احساس می‌شود. علاوه بر اهمیت توجه به تغییرات اقلیمی و بحران‌های زیست‌محیطی، روش های قانونی درآمدزایی با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی، به عنوان یک راهکار مؤثر اشتغالزایی در جامعه مطرح شده است. در این راستا، امور خیریه می‌توانند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، و با استفاده از گزینه‌های رایج زیر، نقش مؤثری در بهبود شرایط زندگی اقشار کم‌برخوردار ایفا کنند. در مجموع، ایجاد نیروگاه های تجدیدپذیر در راستای امور خیریه می‌تواند به صورت متفاوت از روش‌های سابق، به عنوان یک گام مؤثر در تحقق اهداف اجتماعی و زیست‌محیطی و همچنین درآمدزایی برای خانواده‌های کم‌برخوردار مورد استفاده قرار گیرد.
- احداث سامانه های خورشیدی برای اقشار کم برخوردار
احداث سامانه های خورشیدی در مناطق کم‌برخوردار می‌تواند به عنوان یک راهکار مؤثر برای تأمین انرژی مورد نیاز این گروه‌ها عمل کند. این سامانه‌ها نه تنها به کاهش هزینه‌های انرژی کمک می‌کنند، بلکه با فراهم کردن دسترسی به انرژی پاک، به بهبود کیفیت زندگی افراد نیز می‌انجامند. علاوه بر این، خانواده‌های با درآمد پایین می‌توانند برق تولید شده اضافی خود را به شبکه برق بفروشند و با نصب پنل های خورشیدی بر روی پشت بام خانه‌هایشان درآمدزایی کنند.