سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی، امروزه به عنوان یکی از استراتژی‌های کلیدی برای دستیابی به توسعه پایدار و کاهش وابستگی به منابع فسیلی کشورها شناخته می‌شود. با افزایش آگاهی عمومی درباره تغییرات اقلیمی و تأثیرات منفی سوخت‌های فسیلی بر محیط زیست، بسیاری از جوامع به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی، روی آورده‌اند. این تغییر رویکرد در بسیاری از کشورها دلیل الزام آور دیگری به نام "ناترازی و کمبود انرژی" نیز دارد.
در این راستا، از ابتدای توجه دولت‌ها و متولیان امر در ایران به موضوع انرژی های پاک، مدل‌ها و پیشران‌های متنوع توسعه برق تجدیدپذیر و پاک طراحی شده و به اجرا در آمده است. در میان این مدل‌ها، اشکال مختلف سرمایه‌گذاری برای بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران، شامل تأسیس مزارع خورشیدی بزرگ، نصب سیستم‌های خورشیدی در ساختمان‌های مسکونی و تجاری، و حتی تامین برق استخراج رمز ارز، به سرعت در حال گسترش است. این روش‌ها نه تنها به تأمین انرژی پاک و پایدار کمک می‌کنند، بلکه به ایجاد شغل‌های جدید و تقویت اقتصاد محلی نیز می‌انجامند.
علاوه بر این، قوانین الزام‌آوری که بخش های مختلف جامعه از جمله صنایع، کشاورزان و ادارات دولتی را به تامین انرژی خود از منابع تجدیدپذیر و پاک ملزم می‌کنند، نیز به وجود آمده‌اند. در این مقاله، به توضیح و بررسی انواع مدل‌های پیشران و روش های سرمایه گذاری در صنعت خورشیدی ایران می‌پردازیم. اگر شما هم به دنبال راهکار پایدار درآمدزایی و یا رفع چالش های انرژی خود هستید، در این مقاله با ما همراه باشید.
1. ماده 61 قانون اصلاح الگوی مصرف
براساس این ماده قانونی، وزارت نیرو موظف است تا از گسترش استفاده از منابع تجدیدپذیر انرژی مانند انرژی خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی، آبی کوچک، دریایی و زیست‌توده در کشور حمایت کند. در این راستا یکی از مهمترین اقدامات، عقد قراردادهای بلندمدت خرید تضمینی برق از تولیدکنندگان غیردولتی برق تجدیدپذیر است. مدت این قرارداد 20 ساله بوده و قیمت و شرایط خرید برق تولیدی از این منابع، به پیشنهاد وزارت نیرو و تصویب هیأت وزیران تعیین می‌شود. هدف از این اقدام، تسهیل و تجمیع امور مربوط به منابع تجدیدپذیر انرژی است.
سرمایه گذاران بخش خصوصی می‌توانند براساس این قانون در سه دسته‌بندی مختلف، از احداث نیروگاه خورشیدی و فروش تضمینی برق تولیدی آن به شبکه درآمدزایی کنند. این سه روش شامل احداث نیروگاه خورشیدی خانگی یا انشعابی، احداث نیروگاه در شهرک های انرژی خورشیدی و احداث نیروگاه در زمین شخصی یا شهرک های صنعتی می‌شود. هر یک از این روش‌ها براساس شرایط خرید تضمینی برق تجدیدپذیر قابل اجرا هستند و تنها در برخی موارد تسهیل کننده فرآیند احداث و بهره برداری، با یکدیگر تفاوت دارند.
بیشتر بخوانید: خرید تضمینی برق تجدیدپذیر؛ ماده 61 قانون اصلاح الگوی مصرف
2. ماده 16 قانون جهش تولید دانش بنیان
براساس این ماده قانونی، به‌منظور ایجاد بازار برای تولید برق پاک و همچنین رشد و توسعه صنایع دانش‌بنیان مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر، صنایع با مصرف برق بالای یک مگاوات از ابتدای سال 1402 ملزم هستند که حداقل 1% از برق مورد نیاز سالانه خود را از طریق احداث نیروگاه های تجدید پذیر تأمین کنند. این میزان باید در پایان سال پنجم اجرای قانون به حداقل 5% افزایش یابد.
طبق آئین‌نامه اجرایی مربوطه، این صنایع می‌توانند برق مورد نیاز خود را یا از طریق ساخت نیروگاه های تجدیدپذیر تأمین کنند یا از تابلوی برق سبز، برق تجدیدپذیر خریداری نمایند. اگر صنایع به این الزامات عمل نکنند، وزارت نیرو موظف است درصد تعیین‌شده از برق مصرفی آنها را با تعرفه برق تجدیدپذیر محاسبه کند.
بیشتر بخوانید: ماده 16 قانون جهش تولید دانش‌بنیان؛ الزام صنایع به استفاده از منابع تجدیدپذیر
3. ساز و کار تهاتر انرژی صنایع (خودتامین)
خاموشی‌ها و قطعی برق ناشی از کمبود انرژی، تأثیرات منفی عمیقی بر روی اقتصاد صنایع در سال‌های اخیر داشته است. این مشکلات باعث کاهش تولید، افزایش هزینه‌ها و حتی از دست رفتن فرصت‌های شغلی می‌شود. این وضعیت به ویژه در فصول گرم و سرد که نیاز به انرژی افزایش می‌یابد، به چالش جدی‌تری تبدیل شده و فشار مضاعفی به صنعتگران وارد می‌کند.
به منظور مقابله با این معضلات، وزارت نیرو تصمیم گرفته است تا با همکاری صنایع پرمصرف، از نیروگاه های تجدیدپذیر بهره‌برداری و راهکاری برای تامین برق پایدار و بدون خاموشی ویژه صنایع ارائه نماید. این اقدام می‌تواند به کاهش مشکلات ناشی از قطعی برق کمک کرده و شرایط بهتری را برای فعالیت‌های صنعتی فراهم آورد.
براساس این قانون و مطابق مصوبه شماره 1401/35078/20/100 که در تاریخ 11 تیر 1401 به تصویب رسیده است، صنایعی که در هر نقطه از کشور اقدام به احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر کنند، می‌توانند برق تولیدی این نیروگاه‌ها را در بازه‌های زمانی 8 تا 24 ساعته به‌طور پایدار و بدون قطع و محدودیت، در محل مصرف دریافت کنند. این اقدام به صنایع کمک می‌کند تا در شرایط دشوار، به برق مطمئن و مداوم دسترسی داشته باشند.
بیشتر بخوانید: 0 تا 100 مدل تهاتر انرژی با صنایع؛ راهکار غلبه بر ناترازی
4. ماده 12 قانون رفع موانع تولید
مطابق ماده 12 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر، دولت مکلف است به سرمایه گذارانی که کالا یا خدمات ارائه شده آنها منجر به صرفه جویی سوخت می گردد، میزان سوخت صرفه جویی شده را تا سقف اصل و سود سرمایه گذاری پرداخت نماید. بر همین اساس مصوبه شماره 17196 مورخ 1401/01/20 از شورای اقتصاد جهت احداث 4000 مگاوات نیروگاه خورشیدی دریافت گردید که مطابق آن سرمایه گذاران حقوقی پس از ارزیابی کیفی در فرآیند مناقصه ای وارد می شوند که سقف نرخ آن 6/9 سنت دلار به ازای هر کیلووات ساعت می باشد که برای مدت 6 سال به سرمایه گذاران پرداخت می گردد. در صورت درخواست سرمایه گذار، امکان دریافت کل ارزش سوخت صرفه جویی شده طی مدت 4 سال در ازای ارائه تضامین لازم امکان پذیر می باشد. پس از طی دوره شش ساله، سرمایه گذار می تواند از برق تولیدی خود مطابق مقررات جاری وزارت نیرو منتفع گردد.
5. عرضه برق تجدیدپذیر در تابلوی سبز بورس انرژی
متقاضیان احداث نیروگاه تجدیدپذیر می توانند مطابق با دستورالعمل "عرضه و تبادل برق تجدیدپذیر در بورس انرژی" و ضوابط و مقررات تعیین شده، تمام یا بخشی از برق تولیدی خود را در تابلوی سبز بورس انرژی به صورت فیزیکی عرضه نمایند. ساز و کار تعیین نرخ فروش برق در بورس انرژی بر مبنای عرضه و تقاضا می‌باشد که متقاضیان آن، صنایع مشمول ماده 16 قانون جهش تولید دانش بنیان، مراکز استخراج رمز ارز و دستگاه های اجرایی مجاز به خرید برق مورد نیاز خود از این بازار و بهرهمندی از مزایای آن از جمله معافیت اعمال برنامه های مدیریت مصرف وزارت نیرو می‌باشند.
6. تامین برق مراکز استخراج رمز ارز با نیروگاه های تجدیدپذیر
در سال‌های اخیر، با صدور مجوزهای متعدد برای استخراج قانونی رمزارز، تعداد زیادی از مزارع استخراج در کشور فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. اما در روزهایی که تأمین انرژی با محدودیت مواجه است (مانند ماه‌های گرم و سرد سال)، برق مزارع استخراج رمز ارز از شبکه تامین نخواهد شد.
به منظور حل این چالش، وزارت نیرو دستورالعملی را برای تأمین برق مزارع استخراج رمز ارز از طریق نیروگاه های تجدیدپذیر تدوین کرده است. این اقدام، به مزارع این امکان را می‌دهد که برق مورد نیاز خود را در تمام طول سال بدون قطعی تأمین کنند. مطابق این دستورالعمل، اگر مزارع استخراج رمزارز اقدام به راه‌اندازی نیروگاه‌های تجدیدپذیر کنند، می‌توانند بر اساس ضریب تولید این نیروگاه‌ها، به تأمین برق دائمی دست یابند.
برای مثال، اگر یک مزرعه اقدام به احداث یک نیروگاه خورشیدی ۱۰ مگاواتی کند، می‌تواند معادل ۲ مگاوات برق دائمی در همه ساعات شبانه‌روز دریافت کند. این مدل نه تنها به پایداری تأمین برق مزارع کمک می‌کند، بلکه به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش وابستگی به منابع فسیلی نیز منجر خواهد شد.
7. صادرات برق تجدیدپذیر
صادرات برق تجدیدپذیر به عنوان یکی از روش‌های نوین و پایدار سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی، می‌تواند نقش بسزایی در توسعه اقتصادی کشورها ایفا کند. با توجه به افزایش تقاضا برای انرژی پاک و تجدیدپذیر در سطح جهانی، کشورهایی که منابع غنی انرژی مانند خورشید و باد دارند، می‌توانند با سرمایه‌گذاری در این بخش، فرصت‌های جدیدی برای صادرات برق ایجاد کنند.
اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که صادرات برق تجدیدپذیر طبق مقررات ایران، تنها در ساعات غیرپیک مصرف داخلی امکان‌پذیر است. در ساعات اوج مصرف، نیاز به تأمین انرژی برای مصرف‌کنندگان داخلی افزایش می‌یابد و بنابراین، صادرات برق باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که با نیازهای داخلی همخوانی داشته باشد. این موضوع نیازمند مدیریت دقیق و هوشمند شبکه برق است تا از یک سو تأمین انرژی داخلی تضمین شود و از سوی دیگر، فرصت‌های صادراتی نیز از دست نرود.
با توجه به اینکه منابع تجدیدپذیر به‌ویژه در کشورهایی با تابش خورشیدی بالا و وزش باد مناسب، در دسترس هستند، این کشورها می‌توانند با احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر، برق تولیدی خود را به بازارهای بین‌المللی عرضه کنند.
8. الزام چاه‌های کشاورزی برای تامین برق با احداث نیروگاه تجدیدپذیر
در سال‌های اخیر، طبق تصمیمات و برنامه‌ریزی وزارت نیرو، به منظور مدیریت بحران برق و تأمین نیازهای شبکه برق سراسری کشور در ایام پیک مصرف، برق موتور پمپ‌های چاه‌های آب در ساعات اوج مصرف (از ساعت ۱۱ صبح تا ۴ بعدازظهر) قطع می‌شود. این تغییر در برنامه برق‌رسانی به چاه‌های آب کشاورزی می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر بخش کشاورزی داشته باشد.
در پاسخ به این چالش، وزارت نیرو اقدام مهمی را انجام داده و مصوبه‌ای را تصویب کرده است که بر اساس آن، چاه‌های کشاورزی که دارای نیروگاه های تجدیدپذیر هستند، از خاموشی‌های برق در ساعات اوج بار معاف خواهند بود. این مصوبه به شماره ۱۰۰/۲۰/۱۲۴۱۵/۱۴۰۳ به تصویب رسیده و به چاه‌های کشاورزی اجازه می‌دهد که در زمان اعمال خاموشی‌های برق در سراسر کشور، به فعالیت خود ادامه دهند.
مطابق این مصوبه قانونی، چاه‌های کشاورزی که حداقل ۸۰% از نیاز برقی خود را از نیروگاه های خورشیدی تأمین می‌کنند، از این معافیت بهره‌مند خواهند شد. این اقدام نه تنها به حفظ و تأمین آب برای کشاورزی کمک می‌کند، بلکه به کشاورزان این امکان را می‌دهد که با تکیه بر انرژی های تجدیدپذیر، به یک منبع پایدار و مستقل از انرژی دست یابند.
9. تامین 20درصد انرژی ساختمان های دولتی از منابع تجدیدپذیر
دولت ایران با تصویب الزام تأمین ۲۰ درصدی برق ساختمان های دولتی از منابع تجدیدپذیر، گامی بلند در مسیر تحول انرژی برداشته است. این سیاست که از سال ۱۴۰۳ اجرایی شده، دستگاه های اجرایی را موظف می‌کند سالانه ۵ درصد از مصرف انرژی خود را تا رسیدن به سهم ۲۰ درصدی از طریق منابع پاک تأمین کنند. این مصوبه نه تنها به کاهش فشار بر شبکه سراسری برق کمک می‌کند، بلکه به عنوان موتور محرکه توسعه فناوری‌های انرژی سبز در کشور عمل می‌نماید.
ادارات دولتی دو راهکار اصلی برای تحقق این هدف دارند: نصب سامانه خورشیدی در محل یا خرید برق از «تابلوی سبز بورس انرژی». بر اساس اعلام سخنگوی صنعت برق، دستگاه‌های فاقد امکانات تولیدی ملزم به خرید برق تجدیدپذیر از بورس هستند و در صورت عدم اجرا، شرکت‌های توزیع با نرخ بالاتر این برق را تأمین کرده و هزینه را به حساب ادارات منظور می‌کنند.
اجرای موفق این طرح می‌تواند سالانه حدود ۸۴۰ مگاوات برق تجدیدپذیر (معادل ۲۰ درصد از ۴۲۰۰ مگاوات مصرف بخش اداری) به شبکه تزریق کند. چنین تحولی نه تنها فشار بر منابع فسیلی را کاهش می‌دهد، بلکه ایران را در مسیر تعهدات اقلیمی خود قرار می‌دهد. هرچند موفقیت نهایی این برنامه منوط به رفع موانع بوروکراتیک، شفاف‌سازی مالی و جلب مشارکت واقعی دستگاه‌های دولتی است.
10. استقلال از شبکه و تامین برق با سیستم خورشیدی آفگرید
سیستم‌های آفگرید (Off-grid) به عنوان یکی از جذاب‌ترین و کارآمدترین مدل های بهره برداری از انرژی خورشیدی، به کاربران این امکان را می‌دهند که به طور کامل از شبکه برق سراسری مستقل شوند. مزیت اصلی سیستم های خورشیدی آفگرید، عدم وابستگی به شبکه برق است. این ویژگی به ویژه در مناطق دورافتاده و غیرقابل دسترس که دسترسی به شبکه برق ممکن نیست، بسیار حائز اهمیت است. با نصب یک سیستم خورشیدی آفگرید، کاربران می‌توانند به صورت مستقل از منابع انرژی تجدیدپذیر، برق مورد نیاز خود را تأمین کنند.
بسیاری از صاحبان باغ‌ها و ویلاهایی که در مناطق دور از شبکه برق قرار دارند، به استفاده از یک نیروگاه کوچک خورشیدی مستقل از شبکه تمایل دارند. این سیستم های خورشیدی به آنها این امکان را می‌دهند که نیازهای انرژی خود را به راحتی تأمین کنند و در عین حال، هزینه‌های انرژی را به طور قابل توجهی کاهش دهند. با این انتخاب هوشمندانه، آنها نه تنها به تأمین انرژی پایدار و تجدیدپذیر دست می‌یابند، بلکه به حفظ محیط زیست نیز کمک می‌کنند.
11. روش‌های نوین امور خیریه با احداث نیروگاه تجدیدپذیر
در دنیای امروز، نیاز به منابع انرژی پایدار و تجدیدپذیر به شدت احساس می‌شود. علاوه بر اهمیت توجه به تغییرات اقلیمی و بحران‌های زیست‌محیطی، روش های قانونی درآمدزایی با استفاده از انرژی های تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی، به عنوان یک راهکار مؤثر اشتغالزایی در جامعه مطرح شده است. در این راستا، امور خیریه می‌توانند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، و با استفاده از گزینه‌های رایج زیر، نقش مؤثری در بهبود شرایط زندگی اقشار کم‌برخوردار ایفا کنند. در مجموع، ایجاد نیروگاه های تجدیدپذیر در راستای امور خیریه می‌تواند به صورت متفاوت از روش‌های سابق، به عنوان یک گام مؤثر در تحقق اهداف اجتماعی و زیست‌محیطی و همچنین درآمدزایی برای خانواده‌های کم‌برخوردار مورد استفاده قرار گیرد.
- احداث سامانه های خورشیدی برای اقشار کم برخوردار
احداث سامانه های خورشیدی در مناطق کم‌برخوردار می‌تواند به عنوان یک راهکار مؤثر برای تأمین انرژی مورد نیاز این گروه‌ها عمل کند. این سامانه‌ها نه تنها به کاهش هزینه‌های انرژی کمک می‌کنند، بلکه با فراهم کردن دسترسی به انرژی پاک، به بهبود کیفیت زندگی افراد نیز می‌انجامند. علاوه بر این، خانواده‌های با درآمد پایین می‌توانند برق تولید شده اضافی خود را به شبکه برق بفروشند و با نصب پنل های خورشیدی بر روی پشت بام خانه‌هایشان درآمدزایی کنند.
- توسعه نیروگاه های خورشیدی در مدارس و اماکن عمومی با کمک خیرین
توسعه نیروگاه های خورشیدی در مدارس، علاوه بر تأمین انرژی مورد نیاز این نهادها، می‌تواند به عنوان یک الگوی آموزشی و فرهنگی برای دانش‌آموزان و نسل‌های آینده عمل کند. با همکاری خیرین، می‌توان این پروژه‌ها را به مرحله اجرا درآورد و به دانش‌آموزان آموزش داد که چگونه از منابع انرژی تجدیدپذیر بهره‌برداری کنند. همچنین، با فروش برق اضافی تولید شده، مدارس می‌توانند درآمدزایی کرده و از این منابع برای بهبود امکانات آموزشی استفاده نمایند. این امر نه تنها به تأمین انرژی کمک می‌کند، بلکه به ترویج فرهنگ حفاظت از محیط زیست و استفاده بهینه از منابع طبیعی نیز می‌انجامد.
سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی نه تنها یک انتخاب اقتصادی هوشمندانه است، بلکه یک گام مؤثر در راستای ایجاد آینده‌ای پایدار و حفاظت از کره زمین برای نسل‌های آینده به شمار می‌آید. این رویکرد نه تنها به ما امکان می‌دهد تا از منابع طبیعی به بهترین نحو بهره‌برداری کنیم، بلکه ما را به سمت یک جامعه‌ای عادلانه‌تر و مسئول‌تر هدایت می‌کند.